Dinsdag 5 september 1944

Een deel van het 2e Britse Leger bereikt Gent. Het Duitse opperbevel besluit de pogingen om door de geallieerde linies heen te breken te staken en geeft de opdracht om via de Zeeuwse eilanden uit de geallieerde omsingeling te ontsnappen.

In Terneuzen wordt in de vroege ochtend het telefoonkantoor opgeblazen. Inwoners van Terneuzen plunderen Duitse karren en auto’s, ze ontfermen zich over levensmiddelen, kleding en brandstoffen zonder dat de Duitse militairen reageren.  Uit een dagboek: Om 7 uur in de ochtend was ‘half Terneuzen bezig in het bijzijn van de soldaten van de auto’s en de karren alles weg te slepen wat de moeite waard werd geacht. En dat was heel wat! Dekens, laarzen, ondergoed, ransels, helmen, gasmaskers en heel veel eetwaren’. (Van der Ham, 317)

De Duitsers kunnen niet alle voertuigen overzetten, ze steken ze in brand en gooien er handgranaten in. Op ieder stukje gras in de stad grazen uit Frankrijk meegebrachte paarden. Citaat over de paarden in een dagboek: ‘op het voetbalterrein van de HBS wel zeker honderd of meer’(Van der Ham 317)
Het personeel van de PSD-veerboten duikt onder, de Duitse militairen moeten de schepen zelf bemannen.
Op Walcheren en Zuid-Beveland zien veel inwoners de Duitse militairen voorbij trekken. Een Middelburger schrijft in zijn dagboek: ‘Daar trekt nu Hitlers trots langs de Nieuwlandse Straatweg ordeloos naar het Oosten’. (Van der Ham 318)

In Goes wordt de fietsenstalling bij het station leeggeroofd.
Via Radio Oranje komt het bericht: Breda is bevrijd. Dat bericht klopt niet, maar wordt wel geloofd. Latere geruchten: Moerdijk is bevrijd, Rotterdam is bevrijd.
Boven de Westerschelde zijn de scholen en bedrijven gesloten, ook op de Scheldewerf in Vlissingen ligt het werk stil. De Treinen naar Roosendaal zitten vol Duitse militairen, voor burgers is er geen plaats.

Leve de Koningin

In Graauw, Kloosterzande, Lamswaarde, Vogelwaarde, Zaamslag wordt gevlagd. In Zaamslagveer wordt een ereboog opgesteld met de tekst ‘Leve de Koningin’. Duitse militairen moeten daaronderdoor lopen.
NSB-leden verlaten Noord-Beveland met het veer Kortgene-Wolphaartsdijk. Verzetslieden maken de boot daarna onklaar. Colijnsplaat vlagt, in Kats wordt een stropop die Hitler moet voorstellen in brand gestoken. Leden van het verzet vorderen auto’s en nemen vier Duitse militairen gevangen in Kamperland. Twee andere Duitse militairen ontsnappen en alarmeren hun hoofdmacht op Walcheren. Vanuit Veere vertrekt meteen een schip van de Rheinflottille naar Kamperland. Verzetslieden beschieten de boot, maar zijn geen partij voor het zware Duitse geschut. Twee boederijen worden in brand geschoten. De verzetsstrijders trekken zich met hun vier gevangenen terug op Wissenkerke. De Duitsers maken via de plaatselijke arts een ultimatum bekend: als de soldaten niet worden vrijgelaten worden zeventig inwoners van Kamperland voor het vuurpeloton gezet. Daarop worden de vier soldaten vrijgelaten.

Kaal knippen en brandmerken

In Axel en Zaamslag wordt jacht gemaakt op vrouwen, die met Duitse militairen bevriend waren. Ze worden kaal geknipt en (Zaamslag) gebrandmerkt. NSB-ers worden gemolesteerd. In Hulst en Kloosterzande worden Duitse militairen gevangen gezet. In Hontenisse wordt een waarnemend burgemeester – baron Collot d’Escury – benoemd. Zo ook in Axel, waar de hervormde dominee Van Oeveren aantreedt. Hij schrijft daarover: ‘Er moest iets gebeuren, er moest ingegrepen worden. Het moest niet zo zijn dat de mensen het recht in eigen handen hielden. En toen ben ik, dominee van Axel, naar voren gekomen en heb (…) het heft in handen genomen. Ik ben toen de loggia, of het balkon, van het stadhuis opgeklommen en ik heb gezegd, voor een grote schare op de Markt: Mensen! Ik ben van nu af aan jullie burgemeester. Want zoals het nu gebeurt, kan het niet doorgaan’. (Van der Ham 331).

De Duitsers reageren nog dezelfde dag. In Vogelwaarde moeten de vlaggen worden binnengehaald. In Hulst doen de inwoners dat meteen als er SS-troepen door de stad trekken.

Opstartbestandrolant

Dagboekfragment 5 september 1944

In het Bevrijdingsmuseum Zeeland ligt een aantal dagboeken ter inzage. Elke dag publiceren wij een passage uit een van die dagboeken. Vandaag uit het dagboek van I.W. Bakker (Wemeldinge).

Bericht of gerucht: Breda in geallieerde handen. Grote wanorde onder de Duitsers. Alles vlucht. Sommigen werpen hun wapens weg, Wemeldinge totaal verlaten van soldaten behalve 10 marinemannen en 2 Grüne. Ontzettend veel fietsen worden weggenomen of gevorderd. Met één tank hadden de Amerikanen Zuid Beveland kunnen veroveren.
Ongeveer 1 uur. Gerucht: Engelsen bij Rilland. Ook vluchtende Duitse soldaat vertelt Tommy’s in Bergen op Zoom. Ongeveer om 2 uur eerste aanval van jagers op het verkeer door de Schelde.
Trein en postverkeerd naar Holland gestaakt. School ontvolkt.